วิทยานิพนธ์ (ผ.ม.)--จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2546

ศึกษาคุณค่าและเอกลักษณ์ของคลองและชุมชนริมคลอง วิเคราะห์บทบาทและศักยภาพในการอนุรักษ์ของคลองและชุมชนริมคลอง และเสนอแนะแนวทางการอนุรักษ์คลองและชุมชนริมคลองบางกอกใหญ่ ผลจากการศึกษาพบว่า คลองบางกอกใหญ่เป็นคลองสายประวัติศาสตร์ที่ยังมีโครงข่ายคลองย่อยที่สมบูรณ์ โดยเป็นแม่น้ำเจ้าพระยาสายเดิมก่อนมีการขุดคลองลัด มีชุมชนที่มีรูปแบบการตั้งถิ่นฐานแบบชุมชนริมน้ำที่มีคุณค่าอยู่ตลอดแนวคลอง ทั้งศาสนสถาน บ้านริมคลอง สภาพแวดล้อม วิถีชีวิตและวัฒนธรรม ซึ่งทำให้เกิดเป็นโครงสร้างเมืองและองค์ประกอบที่เป็นเอกลักษณ์ของชุมชน มีการใช้คลองเป็นเส้นทางแห่พระในประเพณีชักพระ และเป็นเส้นทางท่องเที่ยวทางน้ำ องค์ประกอบที่เป็นเอกลักษณ์ของชุมชนริมคลองคือ การมีรูปแบบการตั้งถิ่นฐานของชุมชนริมน้ำ ที่มีรูปแบบสถาปัตยกรรมที่เป็นเอกลักษณ์ ทั้งการวางแนวอาคารหันหน้าเข้าหาคลอง องค์ประกอบภายในชุมชนที่แสดงความสัมพันธ์กับสภาพแวดล้อมริมน้ำ ประกอบด้วยพื้นที่กิจกรรมทางสังคม ทางเดินเท้า มุมมอง และระบบกิจกรรมภายในชุมชน ที่มีความสัมพันธ์กับการใช้คลองในชีวิตประจำวัน ซึ่งมีความแตกต่างกันไปในแต่ละชุมชนย่อย แนวทางการอนุรักษ์คลองและชุมชนริมคลองบางกอกใหญ่ ประกอบด้วย 1) การอนุรักษ์สภาพแวดล้อมของคลอง เพื่อรองรับกิจกรรมทางวัฒนธรรมและการท่องเที่ยว 2) การอนุรักษ์รูปแบบการตั้งถิ่นฐานและองค์ประกอบของชุมชนริมคลอง โดยใช้มาตรการทางผังเมือง 3) การอนุรักษ์เอกลักษณ์ทางสถาปัตยกรรมและสภาพแวดล้อมของแต่ละชุมชนย่อย โดยออกข้อกำหนดควบคุมความสูงและรูปแบบอาคาร 4) การฟื้นฟูระบบกิจกรรมของชุมชนให้สอดคล้องกับการอนุรักษ์ เพื่อรองรับการขยายตัวของเมืองในอนาคต